In de artistieke wereld zijn er veel schilderijen die zo’n bekendheid hebben verworven dat ze iconisch zijn geworden, zowel binnen de kunstwereld als in de populaire cultuur. Eén van die schilderijen is De schreeuw, het meest emblematische werk van de Noor Edvard Munch. Dit schilderij, gemaakt toen de schilder in de dertig was, is een symbool geworden van europees expressionisme en menselijke wanhoop. In feite zijn er vier versies van De schreeuw, waarvan er één in de Nationale galerij van Noorwegen, twee in de Munch Museum, en een laatste in een privécollectie.
Dit werk heeft niet alleen belangstelling gewekt vanwege de techniek en symboliek, maar ook vanwege de verrassende prijzen die het op openbare veilingen heeft behaald. Eén van de versies werd verkocht door 119.9 miljoen op een veiling gehouden door Sotheby's in New York in 2012 en werd een van de duurste werken ooit verkocht. Maar wat stelt dit schilderij eigenlijk voor en wat is de geschiedenis ervan?
De symboliek van 'El Grito': existentiële angst
De Schreeuw is geïnterpreteerd als een krachtig symbool van existentiële angst en wanhoop van de moderne mens. De centrale figuur, met androgyne kenmerken, lijkt een schreeuw uit te zenden (of te horen), een geluid dat de hele omringende ruimte lijkt te doorboren. Veel specialisten hebben erover gedebatteerd of de figuur een schreeuw van angst uitdrukt of reageert op een schreeuw die uit de omgeving komt. Munch schreef zelf in 1891 in zijn dagboek:
“Ik liep met twee vrienden over straat toen de zon onderging. Plotseling werd de lucht bloedrood en voelde ik een huivering van verdriet. Een hartverscheurende pijn in mijn borst... Mijn vrienden bleven lopen en ik bleef daar staan, trillend van angst. En ik hoorde een eindeloze schreeuw door de natuur gaan.
Dit uittreksel uit zijn dagboek weerspiegelt de inspiratie die Munch ertoe bracht dit werk vast te leggen, een persoonlijke ervaring van diepe angst geassocieerd met een zonsondergang op de Ekeberg-heuvel, met Oslo op de achtergrond.
Het achtergrondlandschap en de kleurensymboliek
Het landschap dat op de achtergrond verschijnt De schreeuw vertegenwoordigt de stad van Oslo, uitzicht vanaf de heuvel Ekeberg. Deze locatie is vooral belangrijk, niet alleen omdat het de feitelijke setting was van Munch's ervaring, maar ook omdat de kunstenaar erin slaagt een rustig landschap door het gebruik van kleur te transformeren in een ruimte van angst. Warme tinten zoals rood en oranje domineren de lucht en het water, terwijl koele tinten, in grijs en blauw, de fjord en de lagere delen van het schilderij bepalen.
Het gebruik van Complementaire kleuren en gedraaide vormen op de achtergrond versterken de dynamiek en emotionele vibratie van het werk. Studies over het schilderij hebben gesuggereerd dat Munch in dit werk de dimensie van geluid, waardoor een visuele impact ontstaat die voortdurend in beweging lijkt te zijn. Dit visuele ritme is een van de belangrijkste kenmerken van het werk.
Stilistische en technische analyse
Wat betreft de techniek, De schreeuw werd in verschillende versies geschilderd met behulp van tempera op karton o oliën, wat het een unieke textuur en een zekere visuele brutaliteit geeft die de boodschap van wanhoop versterkt. De golvende lijnen die de compositie domineren, contrasteren met de rechte lijnen van de brug en de figuren op de achtergrond, waardoor een visuele spanning ontstaat die tegelijkertijd chaos en sereniteit overbrengt.
De vervorming van de figuren en elementen van het landschap is ook een van de onderscheidende kenmerken van dit werk. De hoofdpersoon wordt bewust onnaturalistisch neergezet, waardoor zijn gevoel van wanhoop op de natuur wordt geprojecteerd. De lucht, de fjord en de brug lijken met de figuur mee te trillen, wat het idee versterkt dat angst door de hele omgeving wordt weerspiegeld.
Geschiedenis van het schilderij
In de loop van de jaren De schreeuw Het is het onderwerp geweest van controverses en merkwaardige gebeurtenissen. In 1994 werd de versie uit de National Gallery in Oslo op klaarlichte dag gestolen door een bende dieven die een sarcastisch briefje achterliet: "Bedankt voor het gebrek aan beveiliging." Drie maanden later werd het werk dankzij internationale samenwerking teruggevonden.
Bij een ander incident, in augustus 2004, werd de versie gepresenteerd in de Munch Museum werd onder schot beroofd. Er werd gedacht dat het schilderij mogelijk vernield was, maar twee jaar later werd het teruggevonden, hoewel het door vocht onherstelbare schade had opgelopen. Deze overvallen hebben lagen van mysterie en tragedie toegevoegd aan de geschiedenis van De schreeuw, waardoor het nog legendarischer wordt.
Interpretaties en culturele erfenis
De impact van De schreeuw heeft de kunstwereld overstegen. Sinds de oprichting is het werk aangenomen als een cultureel icoon dat vertegenwoordigt menselijke angst. Van de cover van Time Magazine tot eindeloze parodie in de populaire cultuur (inclusief verwijzingen in televisieshows en films), de figuur van Munch heeft een plaats verdiend in de collectieve verbeelding.
Velen zijn van mening dat De schreeuw is vergelijkbaar met De Mona Lisa van Leonardo da Vinci in termen van zijn invloed en culturele weerklank. Het simpele feit dat de figuur over de hele wereld een herkenbaar symbool is geworden, zelfs buiten de artistieke context, spreekt van zijn krachtige vermogen om emotioneel contact te maken met de kijker.
Munchs werk weerspiegelt niet alleen zijn eigen persoonlijke angst, maar nodigt ons ook uit om na te denken over de kwetsbaarheid en het isolement van mensen in de moderniteit.